Tradition and Success of a Physical Treatise. The Reception of Contarini’s 'De elementis' in the Last XVIth Century

Main Article Content

Luca Burzelli

Abstract

This article aims to reconstruct the tradition of Gasparo Contarini’s physical treatise De elementis, comparing all the extant witnesses. In the second part of the article, it is explored how the treatise reached a widespread diffusion and success in the universities, thanks to its clear exposition of Aristotle’s doctrine. A special attention is devoted to those Renaissance philosophers and professors who quoted Contarini in order to defend Aristotle’s natural philosophy against the new theories of Telesio and Campanella.

Downloads

Download data is not yet available.

Article Details

How to Cite
Burzelli, L. (2020). Tradition and Success of a Physical Treatise. The Reception of Contarini’s ’De elementis’ in the Last XVIth Century. Mediterranea. International Journal on the Transfer of Knowledge, 5, 307–345. https://doi.org/10.21071/mijtk.v5i.12280
Section
Articles

References

Manuscripts

Bamberg, Staatsbibliothek, MS. 62–4.

Bologna, Archivio di Stato, Fondo Malvezzi-Campeggi, serie IV 55/715.

Città del Vaticano, Archivio Apostolico Vaticano, Archivium Arcis, Arm. I–XVIII, MS. 6461.

Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat. 3165.

Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. Lat. 3918.

London, British Library, ADD. MS. 10707.

Milan, Venerabile Biblioteca Ambrosiana, MS. R 104 sup.

Napoli, Biblioteca Nazionale, Fondo Principale, MS. VIII F 30.

Paris, Bibliothèque Nationale de France, MS. Latin 6555.

Paris, Bibliothèque Nationale de France, MS. Latin 6557.

Paris, Bibliothèque Nationale de France, MS. Latin 6738.

Roma, Pontificia Università Gregoriana, Fondo Collegio, MS. 1710.

Überlingen, Leopold-Sophien-Bibliothek, MS. 138.

Primary sources

Aegidius Romanus De generatione et corruptione, mandato et expensis Luceantonij de Giunta Florentini, Venetiis 1518.

— Super Physicam, per Andream de Torresanis de Asula, Venetiis 26 septembris 1502; reprinted by Minerva, Frankfurt a.M. 1986.

Albertus Magnus, Super Meteororum, in Monasterii Westfalorum, Aschendorff 2003.

Aristoteles, De generatione et corruptione, apud Iunctas, Venetiis 1562.

Averroes, In De caelo, apud Iunctas, Venetiis 1562.

Bernardinus Telesius, De rerum natura iuxta propria principia liber primus, et secundus, denuo editi, apud Iosephum Cacchium, Neapoli 1570 [in Id. La natura secondo i suoi principi, trans. Roberto Bondi, La Nuova Italia, Firenze 1999 (Paperbacks. Classici, 36)].

Biografia medica piemontese, dalla tipografia Bianco, Torino 1824.

Calcidius, Commentarium in Timaeum, in Id., Commentario al Timeo di Platone, ed. Claudio Moreschini, Milano, Bompiani 2003.

De elementis et variis eorum effetis iisque potissimum quae in meteoris apparent liber ex Italorum vernaculis Latinus factus per Iac. Carpentarium Bellouacum, ex typographia Matthaei Davidis via amygdalina ad veritatis insigne, Parisiis 1558.

Delle lettere di Messer Pietro Bembo, presso Piero Antonio Berno, Verona 1743.

Delle lettere familiari del commendatore Annibal Caro, presso i fratelli Masi, Bologna 1820.

Francesco Patrizi da Cherso, Sopra l’arenamento del Po di Ferrara, in Id., Lettere ed opuscoli inediti, ed. Danilo Aguzzi Barbagli, nella sede dell’Istituto, Palazzo Strozzi, Firenze 1975.

— Nova de universis philosophia, apud Benedictus Mammarellus, Ferrariae 1591.

Galileo Galilei, Tractatus de elementis, in Le opere di Galileo Galilei, ed. Antonio Favaro, G. Barbera, Firenze 1968, vol. I (‘Iuvenilia’), p. 122–177.

— Tractatus de motu, in Le opere di Galileo Galilei, a cura di Antonio Favaro, Firenze, G. Barbera 1968, vol. I ‘Iuvenilia’, p. 251–419.

Gasparus Contarenus, Opera, apud Nivellium, Parisiis 1571.

— De elementis et eorum mixtionibus, apud Nicolaum Divitem, Lutetiae Parisiorum 1548.

— De elementis et eorum mixtionibus, apud Andrea Wechelum, Parisiis 1564.

— Opera, apud Aldum, Venetiis 1578.

— Opera omnia, apud Damianum Zenarium, Venetiis 1589.

— De potestate pontificis, quod divinitus sit tradita commentarius. Eiusdem Conciliorum magis illustrium summa, ex officina Iordani Zileti, Venetiis 1562.

— Gegenreformatorische Schriften, ed. Friedrich Hünermann, Aschendorffschen Verlagsbuchhandlung, Aschendorff 1923 (Corpus Catholicorum. Werke katholischer Schriftsteller im Zeitalter der Glaubens Spaltung, 7).

Giambattista Morandi, Monumenti di varia letteratura tratti dai manoscritti di Monsignor Lodovico Beccadelli arcivescovo di Ragusa, t. I/2, nell’Instituto delle Scienze, in Bologna 1799.

Gualtierus Burlaeus, Super Physicam, Johannes Herbort de Almania, Venetiis 1482.

— Super Physicam, apud Petrum de Farris, Venetiis 1609.

Iohannes Casa, Vita cardinalis Contareni, in Gasparus Contarenus, Opera, apud Nivellium, Parisiis 1571.

Iulius Sirenus, De fato libri novem, in quibus inter alia, de contingentia, necessitate, providentia, praescientia divina, prophetia, et divinatione, tam secundum philosophorum opinionem, quam secundum catholicorum theologorum sententiam, ex officina Iordani Zileti, Venetiis 1563.

Jacobus Antonius Martae, Propugnaculum Aristotelis adversus principia Bernardini Telesii, Typis Bartholomaei Bonfadini, Romae 1587.

Jacobus Mazzonius, De triplici hominum vita, Bartolomeo Raverio, Cesena, 1576.

Petrus de Abano, Conciliator differentiarum philosophorum et praecipue medicorum, Luceantonii de Giunta, Venetiis 1520.

Plato, Timaeus, ed. Francesco Fronterotta, BUR, Milano 2003.

Pomponazzi, Pietro, Trattato sull’immortalità dell’anima, ed. Vittoria Perrone Compagni, Firenze, Leo S. Olschki 1999 (Immagini della Ragione, 1).

— Corsi inediti dell’insegnamento padovano, ed. Antonio Poppi, Antenore, Padova 1970 (Saggi e Testi, 6).

Thomas Aquinatis, In octo libros Physicorum Aristotelis expositio, ed. P. M. Maggiolo, Marietti, Torino – Roma, 1965.

— Summa Theologiae, ed. Pietro Caramello, Marietti, Torino 1962–1963.

Thomas Campanella, Philosophia sensibus demonstrata, apud Horatium Salvianum, Neapoli 1591 [ed. Luigi de Franco, Vivarium, Napoli 1992].

Secondary Literature

Addition to the manuscripts in the British museum in 1836–40, George Woodfall and Sons, London 1843.

Arnold, Claus, Die römische Zensur der Werke Cajetans und Contarinis (1558–1601): Grenzen der theologischen Konfessionalisierung, Schöningh, Paderborn 2008 (Römische Inquisition und Indexkongregation, 10).

Barbieri, Matteo, Notizie istoriche dei mattematici e filosofi del Regno di Napoli, Vincenzo Mazzola-Vocola, Napoli 1778.

Bartocci, Barbara, « Plato’s Parmenides as Serious Game: Contarini and the Renaissance Reception of Proclus », in Dragos Calma (ed.), Reading Proclus and the Book of Causes Volume 1, Brill, Leiden 2019 (Studies in Platonism, Neoplatonism, and the Platonic Tradition, 22), p. 466–479.

Bartuschat, Johannes, « The Bibliographies of Gasparo Contarini by Giovanni Della Casa and Ludovico Beccadelli and the Ideal of Christian Humanism », in Ellen De Doncker, Tomáš Nejeschleba, Andrea A. Robiglio (eds.), Philosophy and Biography in the Age of Charles V, vol. I: Gasparo Contarini and His World, University of Cordoba Press, Cordoba 2020 (forthcoming).

Blum, Elisabeth, « Gasparo Contarini’s Double Access to the One Truth, as Seen in His Letter on Predestination », Freiburger Zeitschrift für Philosophie und Theologie, 64/1 (2017), p. 82–87.

Blum, Elisabeth, Paul Richard Blum, « Gasparo Contarini philosopher », in Luca Bianchi, Onorato Grassi, Cecilia Panti (eds.), Edizioni, traduzioni e tradizioni filosofiche, Aracne, Roma 2018 (Flumen sapientiae, 7), p. 487–500.

Boenke, Michaela, « Bernardino Telesio », Stanford Encyclopedia of Philosophy (2019), ad indicem.

Bonansea, Bernardino M., Tommaso Campanella, The Catholic University of America Press, Washington 1969.

Bonnaffé, Edmond, Dictionnaire des amateurs français au XVIIe siècle, Israël, Amsterdam 1884.

Bouwsma, William J., Venice and the Defense of Republican Liberty. Renaissance Values in the Age of the Counter Reformation, University of California Press, Berkeley – Los Angeles 1969.

Burzelli, Luca, « Aspetti della tradizione aristotelica nel De immortalitate animae: Gasparo Contarini lettore di Avicenna », Rinascimento, 2nd ser., 59 (2019), p. 365–390.

— « Contarini Gasparo », Encyclopedia of Renaissance Philosophy, (2019) ad indicem.

Busby, Keith, Terry Nixon, Alison Stones, Lori J. Walters (eds.), Les Manuscrits de Chrétien de Troyes, Rodopi, Amsterdam – Atalanta 1993.

Dalmas, Davide, « Mazzoni Jacopo », Dizionario Biografico degli Italiani, 72 (2008), ad indicem.

Di Napoli, Giovanni, Tommaso Campanella, Cedam, Padova 1947.

— L’immortalità dell’anima nel rinascimento, Società Editrice internazionale, Torino 1963.

— Studi sul Rinascimento, Giannini, Napoli 1973.

Ernst, Germana, « Tommaso Campanella », Stanford Encyclopedia of Philosophy, ad indicem.

— Tommaso Campanella. The Book and the Body of Nature, Heidelberg – London – New York, Springer 2010 (Archives internationales d’histoire des idées, 200).

Florio, Maria Stella, « So Flourishing a Commonwealth. Some Aspects of Lewkenor’s Translation of Contarini’s La Republica e i magistrati di Vinegia (1544) », Ph.D. Diss. University of Venice 2008–2009 (tutor prof. Valerio de Scarpis).

Fragnito, Gigliola, « Cultura umanistica e riforma religiosa: il De officio episcopi », Studi Veneziani, 11 (1969), p. 75–189; reprinted in Ead., Gasparo Contarini. Un magistrato veneziano al servizio della Cristianità, Leo S. Olschki, Firenze 1988 (Biblioteca della « Rivista di storia e letteratura religiosa ». Testi e Documenti, 9), p. 79–206.

— Memoria individuale e costruzione biografica: Beccadelli, Della Casa, Vettori alle origini di un mito, Argalìa, Urbino 1978 (Pubblicazioni dell’Università di Urbino, Serie di lettere e filosofia, 39).

Gaeta, Franco, « Alcune consideraz. sul mito di Venezia », Bibliotèque d’Humanisme et Renaissance, 23 (1961), p. 58–75;

Garin, Eugenio, Storia della filosofia italiana, Einaudi, Torino 1966.

Giacon, Carlo, « L’aristotelismo avicennistico di Gasparo Contarini », in Aristotelismo padovano e filosofia aristotelica, Atti del XII Convegno internazionale di filosofia, Sansoni, Firenze 1960, p. 109–119.

Gilbert, Felix, « Religion and Politics in the Thought of Gasparo Contarini », in Theodore K. Rabb, Jerrold E. Seigel (eds.), Action and Conviction in Early Modern Europe. Essays in Memory of E. H. Harbison, Princeton University Press, Princeton 1969, p. 90–116.

Gilson, Étienne, « Autour de Pomponazzi: problématique de l’immortalité de l'âme en Italie au début du XVIe siècle », Archives d’histoire doctrinale et litteraire du Moyen Âge, 28 (1961), p. 163–279.

Gleason, Elizabeth, Gasparo Contarini: Venice, Rome, and Reform, University of California Press, Berkely 1993.

Gutiérrez, David, La biblioteca di San Giovanni a Carbonara di Napoli, Tipografia Poliglotta Vaticana, Roma 1966.

Hackert, Hermann, Die Staatschrift Contarinis und die Politischen Verhältlinisse Venedigs im 16. Jahrhundert, C. Winter’s Universitätsbuchhandlung, Heidelberg 1940 (Heidelberger Abhandlungen zur mittleren und neueren Geschichte, 69).

Hoefer, Jean-Chrétien-Ferdinand, Nouvelle Biographie Général, Firmin Didot, Paris 1858.

Lohr, Charles, Latin Aristotle Commentaries, vol. II: Renaissance Renaissance Authors, Leo S. Olschki, Firenze 1988 (Corpus Philosophorum Medii Aevi. Subsidia, 6).

Maier, Annaliese, An der Grenze von Scholastik und Naturwissenschaft. Studien zur Naturphilosophie des 14. Jahrhunderts, Essener Verlagsanstalt, Essen 1943 (Veröffentlichungen des Kaiser Wilhelm- Instituts für Kulturwissenschaft im Palazzo Zuccari, Rom. Abhandlungen, 40).

Mittarelli, Giovanni Benedetto, Annales camaldulenses, aere monasterii sancti Michaelis de Muriano 1760.

Ossa-Richardson, Anthony, The Devil’s Tabernacle: The Pagan Oracles in Early Modern tThought, Princeton University Press, Princeton 2013.

Perrone Compagni, Vittoria, « L’Apologia: bilanci, anticipazioni, polemiche », in Pietro Pomponazzi, Apologia, a cura di Vittoria Perrone Compagni, Leo S. Olschki, Firenze 2011 (Immagini della Ragione, 14).

Peruzzi, Enrico, « Gli allievi di Pomponazzi: Girolamo Fracastoro e Gasparo Contarini », in Marco Sgarbi (ed.), Pietro Pomponazzi. Tradizione e dissenso. Atti del Congresso internazionale di studi su Pietro Pomponazzi. Mantova, 23–24 ottobre 2008, Leo S. Olschki, Firenze 2010 (Biblioteca Mantovana, 9), p. 349–364;

— « Natura e destino dell’anima umana: le critiche di Gasparo Contarini al De immortalitate animae di Pietro Pomponazzi », in Ferdinando Luigi Marcolungo (ed.), Fenomeno, trascendenza, verità. Scritti in onore di Gianfranco Bosio, Il Poligrafo, Padova 2012, p. 169–183.

Pine, Martin, Pietro Pomponazzi: radical philosopher of the Renaissance, Antenore, Padova 1986 (Saggi e testi, 21).

Pocock, John G. A., The Machiavellian Moment: Florentine Political Thought and the Atlantic Republican Tradition, Princeton University Press, Princeton – London 1975.

Prosperi, Adriano, « Campeggi Giovanni Battista », Dizionario Biografico degli Italiani, 17 (1974), ad indicem.

Robiglio, Andrea A., « Una nota su Gasparo Contarini e il problema del male », in Luca Bianchi, Onorato Grassi, Cecilia Panti (eds.), Edizioni, traduzioni e tradizioni filosofiche, Aracne, Roma 2018 (Flumen sapientiae, 7), p. 502–513.

Rossi, Pietro B., « ‘Sempre alla pietà et buoni costumi ha exortato le genti’: Aristotle in the milieu of Cardinal Contarini († 1542) », in Luca Bianchi (ed.), Christian Readings of Aristotle form the Middle Ages to the Renaissance, Brepols, Turnhout 2011 (Studia Artistarum, 29), p. 317–395.

— « Vita activa/vita contemplativa: l’ideale etico e civile di Gasparo Contarini († 1542), patrizio veneziano e cardinale », in Alexander Fidora, Andreas Niederberger, Merio Scattola (eds.), Phronêsis – Prudentia – Klugheit, Brepols, Turnhout 2013 (Textes et Etudes du Moyen Âge, 68), p. 203–226.

Sachet Paolo, Publishing for the Popes. The Roman Curia and the Use of Printing (1527–1555), Brill, Leiden-Boston 2020 (Library of the Written Word, 80).

Simonetta, Stefano, « ‘Evere man for the most parte ys lyke to them wyth whome he ys conversant’. Thomas Starkey, Gasparo Contarini e Venezia », in Luca Bianchi, Onorato Grassi, Cecilia Panti (eds.), Edizioni, traduzioni e tradizioni filosofiche, Aracne, Roma 2018 (Flumen sapientiae, 7), p. 515–531.

Spiriti, Salvatore, Memorie degli scrittori Cosentini, nella stamperia dei Muzi, Napoli 1750.

Thorndike, Lynn, A History of Magic and Experimental Science, vol. V, Columbia University Press, New York 1941.

Wallace, William, Galileo and his Sources. The Heritage of the Collegio Romano in Galileo’s Science, Princeton University Press, Princeton 1984.

— Domingo de Soto and the Early Galileo: Essays on Intellectual History, Routledge, London 2018.

— Prelude to Galileo. Essay on Medeval and Sixteenth-Century Sources of Galileo’sThought, Reidel, Dordrecht – Boston – London 1981.

Zedler, Johan Heinrich, Grosses vollständiges Universal-Lexicon aller Wissenschaften und Künste, Paris 1913.